Finansowa poduszka bezpieczeństwa: spokój ducha i stabilność finansowa

W życiu potrzebny jest spokój. Raczej lubimy mieć większość rzeczy poukładanych, chcemy być pewni podejmowanych decyzji. Jak w życiu tak i w finansach potrzebny jest balans i spokój. Aby sobie taki spokój zapewnić należy zadbać o jeden bardzo ważny bufor w naszym portfelu – tym buforem jest finansowa poduszka bezpieczeństwa. Czym jest finansowa poduszka bezpieczeństwa? Jak taką poduszkę utworzyć? Z czego powinna się składać? Te, jak i inne aspekty będę starał się wytłumaczyć w tym wpisie.

Czym jest finansowa poduszka bezpieczeństwa?

W największym skrócie finansowa poduszka bezpieczeństwa to odłożone przez nas środki, które mają nam pomóc w momencie kryzysowych sytuacji. Może być to w zasadzie każda sytuacja zagrażająca naszej płynności finansowej lub taka, która poważnie zachwieje naszym budżetem domowym. Takimi przykładami, które możemy jako pierwsze przywołać to między innymi:

• utrata pracy lub innego źródła dochodu w gospodarstwie domowym,
• nagły wypadek i szybko potrzebne pieniądze na leczenie,
• awaria ważnego sprzętu potrzebnego nam do codziennej pracy (samochód, laptop itp.).

Jest to mówiąc prostymi słowami po prostu zabezpieczenie pierwszego frontu na wypadek niespodziewanych wydatków, której rozmiar zależy od naszych wydatków i w małym stopniu również preferencji co do struktury takiej finansowej poduszki. To, jak ma wyglądać taka rezerwa omówię w dalszej części wpisu.

Najczęściej przyjmuje się, że taka standardowa poduszka bezpieczeństwa powinna być wielkości trzech lub sześciu (rzadziej mówi się o dwunastu) naszych miesięcznych wydatków. Dlaczego akurat taki wskaźnik bierzemy pod uwagę? Odpowiedź jest bardzo prosta – tylko my wiemy jakie są nasze standardowe miesięczne wydatki zatem bufor w wysokości X-krotności naszych wydatków jest najoptymalniejszym rozwiązaniem. Sztywne przedziały w formie kwot albo będą nieodpowiednie dla różnych grup gospodarstw domowych albo szybko się zdezaktualizują ze względu na inflację. Wyobraźmy sobie (sztywną) finansową poduszkę bezpieczeństwa w wysokości 15 tysięcy złotych dla singla programisty mieszkającego w małym mieście vs. dla rodziny z dwójką dzieci mieszkającą w Warszawie. Rozmawiamy o zupełnie innych sytuacjach i budżetach domowych. Dodatkowo, nakładając na to inflację (czyli realną wartość poduszki) z biegiem czasu nasze pierwotne założenie kwotowe zupełnie się zdezaktualizuje.

Dlaczego potrzebujemy finansowej poduszki bezpieczeństwa?

Finansowa poduszka bezpieczeństwa jest (i powinna być) ważnym aspektem do uwzględnienia przy planowaniu budżetu domowego. W sytuacjach kryzysowych (czego z całego serca nikomu nie życzę) zachowa się dosłownie jak prawdziwa poduszka, dzięki której przy upadku nie zrobimy sobie albo wcale krzywdy albo jedynie delikatnie się poobijamy kiedy spadnie na nas niespodziewany ciężar dużych wydatków finansowych.

Kolejnym, moim zdaniem niedocenianym argumentem za tym, aby rozważyć utworzenie swojej finansowej poduszki bezpieczeństwa jest tytułowy spokój. Nic tak nie przeszkadza w inwestowaniu jak miotające nami emocje. Nie inaczej jest w przypadku finansów osobistych. Utrata pracy czy zepsuty samochód, którym dojeżdżamy do biura to synonimy dużych nadchodzących wydatków w najbliższym czasie. Jak w przypadku samochodu potrzebujemy jednorazowo natychmiastowo środków tak w przypadku utraty źródła zarobku potrzebujemy tylu pieniędzy ile wynoszą nasze miesięczne wydatki do momentu znalezienia nowej pracy aby po prostu przeżyć. Nie da się ukryć, że stres i różnego rodzaju obawy w takich sytuacjach mogą być naprawdę duże. Ostatnią deską ratunku, której (naprawdę) nie chcemy użyć aby pozyskać środki to wysoko oprocentowane pożyczki. W takich sytuacjach czeka na nas finansowa poduszka bezpieczeństwa – bufor, który pomoże nam przejść przez trudniejsze momenty w naszym życiu z bardzo ważnym w takich sytuacjach spokojem i bez większego naruszenia budżetu domowego.

Jak utworzyć finansową poduszkę bezpieczeństwa i w jaki sposób nią zarządzać?

Przejdźmy do aspektów technicznych. Wiemy już czym jest finansowa poduszka bezpieczeństwa i poznaliśmy powody, dla których warto rozważyć jej utworzenie. Teraz omówię jak taką finansową poduszkę utworzyć i jak nią zarządzać. Tak jak wspominałem na początku finansowa poduszka bezpieczeństwa to bezpiecznie ulokowane oszczędności, do których będziemy mieć bardzo łatwy i szybki dostęp w razie stanu wyższej konieczności. Zanim przejdziemy do sposobów alokacji oszczędności, szybkie przypomnienie jak duża powinna być nasza finansowa poduszka bezpieczeństwa:

Jak widać, im nasze wydatki są wyższe, tym arytmetyka staje się bardziej nieubłagana. Uzbieranie 3-miesięcznej poduszki finansowej dla singla nie powinno być żadnym problemem. Z drugiej strony start budowania tego bezpiecznika dla 4-osobowej rodziny może się trochę rozłożyć w czasie.

W kontekście zbudowania takiej poduszki od zera, dużo zależy od naszych aktualnych zarobków i wydatków. Jeżeli zarabiamy trochę poniżej przeciętnego wynagrodzenia oraz jesteśmy w stanie odkładać maksymalnie 5-10% wypłaty to budowa najbardziej bezpiecznej wersji finansowej poduszki bezpieczeństwa może trwać bardzo długo. Wtedy należałoby się zastanowić jak taka osoba może zwiększyć swoje zarobki oraz ograniczyć zbędne wydatki (lub nawet na krótki okres obniżyć swoją stopę życiową?). Sposobów na zgromadzenie oszczędności potrzebnych do zbudowania finansowej poduszki bezpieczeństwa jest bardzo dużo i prawdopodobnie w każdym przypadku podejście będzie zgoła inne.

Zanim przejdę do omówienia paru sposobów w jakich instrumentach finansowych możemy trzymać poduszkę bezpieczeństwa omówię zwięźle jaka wersja finansowej poduszki może być odpowiednia dla poszczególnych grup.

• Poduszka nr. 1 – 3-krotność miesięcznych wydatków: Najprostsze rozwiązanie niewymagające wyższych nakładów finansowych. Z takiego rozwiązania mogą korzystać na przykład single lub dwie osoby prowadzące gospodarstwo domowe.
• Poduszka nr. 2 – 6-krotność miesięcznych wydatków: Z takiej wersji finansowej poduszki powinny korzystać rodziny z dziećmi. Bufor bezpieczeństwa w wysokości półrocznego budżetu wydaje się być optymalnym rozwiązaniem zapewniającym spokój gdy jedno z rodziców straci pracę lub nadejdzie jakiś niespodziewany wydatek związany z dzieckiem.
• Poduszka nr. 3 – 12-krotność miesięcznych wydatków: Rozwiązanie dla osób chcących (naprawdę) spać spokojnie. Bufor bezpieczeństwa w wysokości rocznych wydatków wydaje się być rozwiązaniem jedynie dla rodzin dążących do bycia maksymalnie stabilnym finansowo.

Gdy zgromadzimy wystarczającą kwotę do utworzenia finansowej poduszki bezpieczeństwa, ostatnim krokiem będzie odpowiednia alokacja tych środków. Finansowa poduszka bezpieczeństwa ma to do siebie, że ma to być część portfela, która będzie ulokowana w maksymalnie bezpiecznych instrumentach, które dodatkowo będzie można szybko upłynnić (zamienić na gotówkę). Przy takich wymaganiach do wyboru mamy zaledwie parę możliwości. Moim zdaniem najlepszymi instrumentami dla finansowej poduszki będą lokaty, rachunki oszczędnościowe oraz niektóre detaliczne obligacje skarbowe.

Zdecydowanie odradzam trzymania finansowej poduszki bezpieczeństwa w gotówce – z dwóch powodów. Po pierwsze, tracimy każdego dnia bardzo mały kawałek realnej wartości pieniądza na skutek inflacji. Po drugie, tracimy okazję do zwiększenia wielkości naszej poduszki o stopę wolną od ryzyka każdego roku.

Wykres powyżej przedstawią realną wartość banknotu o nominale 100 złotych na przestrzeni niecałych czterech lat – od stycznia 2020 do lipca 2023. To co rzuca się w oczy to jak diametralnie spada wartość pieniądza w czasie. Specjalnie wybrałem taki okres wysokiej inflacji w Polsce aby zobrazować co się dzieje z naszymi pieniędzmi gdy o nie w ogóle nie dbamy trzymając je w przysłowiowej skarpecie. Rodzina posiadająca w tamtym momencie poduszkę finansową wielkości 36 tysięcy teraz ma (realnie) poduszkę o wartości jedynie 26 500 złotych.

Tutaj natomiast mamy zupełnie inną sytuację. Porównałem jak będzie wyglądać finansowa poduszka bezpieczeństwa rodziny, która trzyma środki w postaci gotówki w domu oraz rodziny, która trzyma pieniądze na rachunku oszczędnościowym oprocentowanym na 5% w skali roku z miesięczną kapitalizacją odsetek. Wykres mówi sam za siebie. Posiadając finansową poduszkę bezpieczeństwa jesteśmy skazani na oszczędzanie pieniędzy na lokatach/kontach oszczędnościowych i/lub obligacjach skarbowych. Wnioski:

• rodzina trzymająca w domu 36 tysięcy złotych nie zarobiła ani grosza a realna wartość środków spadła do poziomu 26,5 tysiąca złotych,
• rodzina o takiej samej poduszce finansowej trzymająca środki na rachunku oszczędnościowym przez ten okres powiększyła swoją poduszkę do wysokości 42 900 złotych, której realna wartość wynosi 31 600 złotych.

Jednak rozwiązanie, które polecałbym każdemu to posiadanie całości (lub zdecydowanej większości) finansowej poduszki bezpieczeństwa w 10-letnich obligacjach EDO indeksowanych inflacją. W ten sposób wykorzystujemy maksymalnie potencjał procentu składanego (coroczne odsetki są kapitalizowane i dopisywane do wartości obligacji) oraz w pewnym stopniu automatycznie waloryzujemy naszą poduszkę bezpieczeństwa o rosnące wydatki w naszym budżecie (wartość obligacji powiększana o inflację + marżę powinna w mniejszym bądź większym stopniu nadganiać systematycznie zwiększające się miesięczne wydatki wynikający właśnie z inflacji).

Chcąc pokazać jak ważne jest mądre ulokowanie środków w finansowej poduszce bezpieczeństwa postanowiłem przeanalizować nieco dłuższy okres (styczeń 2017 – lipiec 2023) i sprawdzić jak zachowa się finansowa poduszka złożona w 100% z obligacji skarbowych EDO. Z racji, że początek analizy to styczeń 2017 to zakupioną obligacją będzie dostępna w tamtym okresie obligacja EDO0127. Wnioski:

• rodzina trzymająca w domu 36 tysięcy złotych nie zarobiła ani grosza a realna wartość środków spadła do poziomu 24,8 tysiąca złotych,
• rodzina o takiej samej poduszce finansowej trzymająca środki w obligacjach skarbowych przez ten okres powiększyła swoją poduszkę do wysokości 51 400 złotych, której realna wartość wynosi 35 400 złotych.

Jak widać, liczby mówią same za siebie. Alokacja środków w detaliczne obligacje skarbowe jest bardzo rozsądnym wyborem. Dzięki mechanizmowi kapitalizacji efektywnie pomnażamy swoje oszczędności a stopa zwrotu w postaci inflacja + marża jest poniekąd hedgem na rosnące wydatki w gospodarstwie, dzięki któremu nasza finansowa poduszka bezpieczeństwa w sposób automatyczny będzie się waloryzować.

Podsumowując tę część – uważam, że najlepszym sposobem alokacji środków z finansowej poduszki bezpieczeństwa będą obligacje skarbowe EDO indeksowane inflacją. Na drugim miejscu znajdują się lokaty i rachunki oszczędnościowe. Odradzam trzymanie tych środków w gotówce, ponieważ jest to zupełnie nieefektywne i niczym nieuzasadnione.

Czy każdy potrzebuje finansowej poduszki bezpieczeństwa?

Odpowiedź krótka: Tak.

Odpowiedź długa: To zależy. W poprzednim poście wspominałem, że finansowa poduszka bezpieczeństwa to kwestia moim zdaniem obowiązkowa. Jednakże gdybyśmy przeanalizowali sytuację finansową stu tysięcy gospodarstw domowych w Polsce prawdopodobnie doszlibyśmy do wniosku, że niektórzy nie potrzebują posiadania dużej finansowej poduszki bezpieczeństwa bądź nie potrzebują jej wcale. Zgadzam się z takim stwierdzeniem. Sytuacja każdej osoby/gospodarstwa domowego jest inna i z dużą dozą prawdopodobieństwa nie każdy będzie jej potrzebował. Jakie grupy osób (raczej) nie muszą za wszelką cenę posiadać finansowej poduszki bezpieczeństwa:

Grupa pierwsza: Gospodarstwa domowe o pokaźnym majątku.
Mógłbym nazwać takie osoby, że mają pewnego rodzaju immunitet i nie muszą się martwić nagłymi wydatkami. Jeżeli majątek (przykładowo rzędu kilku milionów złotych) danego gospodarstwa domowego jest zainwestowany w akcje i obligacje to taki portfel systematycznie otrzymuje różnego rodzaju przepływy pieniężne w formie dywidend lub odsetek od obligacji. W sytuacji wydania jednorazowo dużej kwoty na przykład na naprawę samochodu, to gospodarstwo domowe jest w stanie zaspokoić tę nagłą potrzebę z wpływających kuponów lub najprościej upłynnić mikro ułamek portfela i po 2 dniach od zaksięgowania sprzedaży akcji/obligacji mieć środki na koncie.

Grupa druga: Inwestorzy pasywni.
Nasz mózg jest podatny na różnego rodzaju sztuczki i zabiegi. W niektórych sytuacjach możemy wykorzystać tę słabość na naszą korzyść. Jedną z takich sztuczek jest księgowanie mentalne (umysłowe). Czasami lubimy przypisywać pieniądzom istniejące tylko dla nas wagi i cechy. Prosty przykład: o wiele łatwiej i chętniej wydamy znalezione na ulicy pieniądze na spontaniczne wyjście ze znajomymi na miasto niż pieniądze z pensji otrzymaną dzień wcześniej, na którą bardzo ciężko pracowaliśmy cały miesiąc. Takie przypisanie wag i cech pieniądzom możemy obrócić na naszą korzyść:

Wyobraźmy sobie singla, który jest inwestorem i prowadzi pasywny portfel 60/40 (akcje i obligacje). Jego finansowa poduszka bezpieczeństwa wynosi 15 tysięcy złotych. Zupełnym przypadkiem wartość jego portfela inwestycyjnego wynosi 40 tysięcy złotych czyli 16 tysięcy (40%) jest ulokowane w detalicznych obligacjach skarbowych.

W takiej sytuacji możemy zastosować mechanizm księgowania mentalnego. Możemy mentalnie włożyć wartość środków potrzebnych do zbudowania finansowej poduszki bezpieczeństwa w obligacyjną część portfela inwestycyjnego. W ten sposób dalej jesteśmy pewni swoich oszczędności (obligacje detaliczne nie mogą stracić nominalnie) a dodatkowo nie ograniczamy swojego potencjału inwestycyjnego kierując się zasadą najpierw finansowa poduszka, później inwestowanie.

Podsumowanie

Tym wpisem chciałbym przekonać jeżeli nie wszystkich to część osób, które chcą zabezpieczyć swoje finanse do utworzenia swojej finansowej poduszki bezpieczeństwa. Dzięki takiemu buforowi jesteśmy w stanie bardzo mocno ograniczyć negatywny wpływ niespodziewanych wydatków oraz zachować spokój w nerwowych momentach takich jak utrata źródła dochodu.

Tworząc finansową poduszkę bezpieczeństwa bądźmy świadomi jej wielkości. Naszym największym wrogiem jest inflacja próbująca podgryzać każdego dnia wartość zgromadzonych przez nas środków. Przeanalizujmy jakie mamy dostępne opcje alokacji kapitału i wybierajmy te, które będą przynosić nam zwrot równy bądź większy stopie wolnej od ryzyka (lokaty/rachunki oszczędnościowe, obligacje skarbowe indeksowane inflacją).

Pamiętajmy, że budżet domowy to nie apteka. Jeżeli nasz budżet zakłada wydatki na poziomie trzech tysięcy złotych a naszej poduszce finansowej brakuje kilkaset złotych do osiągniecia poziomu 6-krotności wydatków, nie próbujmy na siłę poruszać nieba i ziemi aby doprowadzić wszystko do równych proporcji. Możemy potraktować naszą poduszkę z pewnym marginesem. Przykładowo (przy założeniu poduszki o wysokości 6-krotności wydatków): Jeżeli nasza poduszka finansowa będzie wynosić 4.5 lub 7.5-krotności naszych wydatków to odpowiednio dołóżmy do niej gotówkę lub wyjmijmy nadprogramowe środki, które w przyszłości zainwestujemy. W ten sposób nie poświęcając finansowej poduszce bezpieczeństwa więcej czasu niż to konieczne będziemy wiedzieli, że w trudniejszych momentach w naszym życiu będziemy mogli spać spokojnie.